<<Կենդանի օրգանիզմի քիմիան>>

Ուղղորդող   հարցերը`

1. Որո՞նք են  կենդանի  օրգանիզմի  հիմնական  տարրերը, որոնք  նաև  անվանում  են կենսական  տարրեր

Կենսական տարրեր են կոչվում այն քիմիական տարրի ատոմները, որոնք առաջացնում են բարդ օրգանական նյութեր (սպիտակցուներ, ածխաջրեր, գլյուկոզ, սախարոզ, օսլա, գլիկոգեն, ճարպեր, լիպիդներ, նուկլեինաթթուներ, վիտամիներ և այլն), որոնք էլ ապափովում են կենդանի օրգանիզմի գործունեությունը։

2. Որո՞նք են  կենդանի  օրգանիզմի  հիմնական  տարրերը՝մակրո-, միկրո-,ուլտրատարրեր

Մակրոտարերը կազմում են մեր օրգանիզմի 97%-ը, դրանք 6 հատ են՝ ածխածին (C), ջրածին (H), թթվածին (O), ազոտ (N), ֆոսֆոր (P), ծծումբ (S):

3. Ո՞րն է  կենդանի  օրգանիզմի  կառուցվածքային  միավորը, կենդանական  և  բուսական  բջիջների նմանությունները  և  տարբերությունները
Կենդանի օրգանիզմի կառուցվածքային միավորն է բջիջը: Բջջի բաղադրությունն է ՝ 70- 80 % ջուր, 10- 20% սպիտակուցներ, 1- 5% ճարպեր, 0,2- 2% ածխաջրեր, 0,2- 2% նուկլեինաթթուներ:

4. Ինչու՞  են  գիտնականներն ասում. «Կյանքը՝ սպիտակուցների գոյության ձևն  է»
Գիտնականները դա ասում են, քանի որ սպիտակուցները մեծ դեր ունեն մեր կյանքում: Նրանք մեր օրգանիզմում կատարվող ռեակցիաների վրա են ազդում և շատ ֆունկցիաներ կատարում:

5. Որո՞նք են սպիտակուցների, ածխաջրերի, ճարպերի, նուկլեինաթթուների,      վիտամինների  գործառույթները կենդանի օրգանիզմում
Սպիտակուցները կատարում են կարգավորող, կառուցվածքային, շարժողական,  տեղափոխման, պահեստային, պաշտպանողական ֆունկցիաները: Աշխաջրերը կատարում են էներգիական և պաշտպանողական ֆունկցիաները: Ճարպերը կատարում են էներգիական, կառուցողական ֆունկցիաները:

6. Ինչպիսի՞  օրգանական և  անօրգանական  նյութեր  կան  կենդանի  օրգանիզմում:
Օրգանական նյութեր են օրինակ՝ ածխաջրեր, լիպիդներ, վիտամիններ, սպիտակուցներ, նուկլեինաթթնուներ, սախարոզ, գլյուկոզ։

7. Անկենդան և կենդանի աշխարհում ի՞նչն է նման և ի՞նչն է տարբեր։
Կենդանի աշխարհը կարողանում է ազատ շարժվել առանց արտաքին ուժերի միջամտության, սակայն անկենդան աշխարհը, ինչպես օրինակ սեղանը, քարը կամ արձանը չեն կարող շարժվել առանց մարդու՝ արտաքին ազդեցության։ Կենդանի մարմինները պայմանավորված են օրգանիզմների աշխատանքներով։

8. Կենդանական աշխարհը քանի՞ «թագավորության» է բաժանվում:

Բաժանվում է 4 «թագավորությունների»` կենդանիներ, բույսեր, սնկեր, մանրէներ։

քանի միրլիոն նյութ է հայտնի մարդկությանը
որ նյութերն են ավելի շատ անորգանական թե օրգանական։
պատասխանը հիմնավորել
ինչպես են դասկարգվում նյութերը ըստ բաղադրության <պարզ և բարդ>օրինակներ
ինչպես են դասկարգվում ըստ ծագումնաբանության<անորգանական,օրգանական>
որ նյութերն են կոչվում օքսիդներ,հիմքեր,թթուներ,աղեր սահմանել

Քիմիա

1․ Տվեք օքսիդների խիստ սահմանումը։Ինչո՞վ են տարբերվում օքսիդները պերոքսիդներից։

2․Ստորև թվարկված օքսիդներից որո՞նք են սենյակային ջերմաստիճանում գազային վիճակում։

ա) սիլիցիումի (IV)

3․Հոտևյալ օքսիդները խմբավորեք ըստ դեզ հայտնի դասակարգման ու տվեք դրանց անվանումները։

2. Ստորև թվարկված օքսիդներից որո՞նք են սենյակային ջերմաստիճանում գա- պային վիճակում ա) սիլիցիումի (IV) օքսիդ р) идишдир (IV) opulin դ) ֆոսֆորի (V) օքսիդ գ) երկաթի (III) օքսիդ 6) шар (11) ορυμη

3. Հետևյալ օքսիդները խմբավորեք ըստ ձեզ անվանումները. KO CaO SO BaO MnO N₂O, գ) պղնձի (II) օքսիդ հայտնի դասակարգման ու տվեք դրանց SiO Al₂O SO CO ZnO CO

4. Ըստ հետևյալ սխեմաների՝ ավարտեք համապատասխան քիմիական ռեակցիա ների հավասարումները: Mn₂O, N₂O Li+O Ba+BaO Na₂O+HCI BaO+ BaSO4 + H₂O PO Na,SOHCI CO+Cr+CO₂T CrO Al+Cr₂O, Cr

5. Գործնականում ինչպե՞ս կիրականացնեք հետևյալ փոխարկումները: Գրեք նա- մապատասխան քիմիական ռեակցիաների հավասարումները, Cu CuO CuSO4→ Cu(OH), CuCl Cuo

6. Առաջարկեք FeSOTHO բյուրեղահիդրատից (երկաթարջասպ) երկաթի (II) օp- սիդի սրացման եղանակ: Գրե՛ք համապատասխան ռեակցիաների հավասա րումները։

7. Գրեք հետևյալ թթուներին համապատասխանող օքսիդների (անհիդրիդների) քիմիական բանաձևերն ու

1․ Սահմանել օքսիդների խիստ սահմանումը։ Ինչով են օքսիդները տարբերվում պերօքսիդներից։

Օքսիդները այն բարդ անօրգանական նյութերն են, որոնք կազմված են 2 ատոմից, որոնցից մեկը թթվածինն է։ ՕԱ ն -2 աստիճան։ Օքսիդները պերօքսիդներից տարբերվում են նրանով, որ օքսիդների ՕԱ ն -2 է, իսկ պերօքսիդներինը -1։

2․ Ստորև թվարկված օքսիդներից որոնք են սենյակային ջերմաստիճանում գազային վիճակում․

3. Հետևյալ օքսիդները խմբավորել ըստ ձեզ հայտնի դասակարգման ու տալ դրանց անվանումները։

հիմնային օքսիդներ- CaO, MnO₂, K₂O, BaO
թթվային օքսիդ- Mn₂O₇, CrO₃, CO₂, N₂O₅, SO₃, SO₂
ամֆոտեր օքսիդ- ZnO, Al₂O₃,
աղ չառաջացնող օքսիդներ- N₂O, CO, SiO₂

4․ Ըստհետևյալ սխեմաների ավարտել համապատասխան քիմիական ռեակցիաների հավասարումները։

Li+O₂ -> Li₂O
Ba+O₂ -> BaO
P+O₂ -> P₂O₅
Al+Cr₂O₃ -> Al₂O₃+Cr
Na₂O+HCl -> NaCl+OH
BaO+H₂SO₄ -> BaSO₄+H₂O
Na₂SO₃+HCl -> NaCl+H₂SO₃
C+O₂ -> CO₂

5. Գործնականում ինչպես կիրականացնեք հետևյալ փոխարկումները։ Գրել համապատասխան քիմիական ռեակցիաների հավասարումները։

Cu -> CuO -> CuSO₄ -> Cu(OH)₂ -> CuCl₂

Cu+O₂ -> CuO
CuO+H₂SO₄ -> CuSO₄+H₂O
CuSO₄+NaOH -> Cu(OH)₂

Լաբորատոր փորձեր Այրման Ռեակցիաներ

Ընթացքը`  սովորողներ կկատարեն  անհատական հաշվարկային լաբորատոր փորձեր`«Անօրգանական  նյութերի  ծագումնաբանական կապը».

• Մետաղ-հիմնային օքսիդ-հիմք-աղ` Mg → MgO →Mg(OH)<sub>2</sub> → MgCl<sub>2</sub>
• Ոչ մետաղ→ թթվային օքսիդ→ թթու→ աղ` P→P₂O₅→H₃PO₄ →Na₃PO₄

Առաջադրանք. 1.  Գրեք   իրականացրած  ռեակցիաների  հավասարումները  և  կատարեք      հաշվարկ.  որքա՞ն  աղ  կստացվի, եթե <<հրավառության>> համար  վերցրել  եք 2,4գ մագնեզիում,ընդունել, որ  բոլոր  ռեակցիաները ընթանում  են քանակապես:

Առաջադրանք  2.  Գրեք իրականացրած  ռեակցիաների հավասարումները  և  կատարեք հաշվարկ.  որքա՞ն աղ կստացվի, եթե այրել  եք  6,2գ ֆոսֆոր,ընդունել, որ  բոլոր  ռեակցիաները ընթանում  են քանակապես:

Կրկնել. ա)  անվտանգության կանոնները քիմիայի կաբինետում աշխատելիս

                բ) ֆիզիկական, քիմիական երևույթները

                գ)  քիմիական ռեակցիաների հատկանիշները

                դ) քիմիական ռեակցիաների տեսակները

                ե) անօրգանական  նյութերի հիմնական  դասերը՝ օքսիդներ, հիմքեր,

                     թթուներ,աղեր

                 զ) օքսիդներ, սահմանել, դասակարգել, ֆիզիկաքիմիական    

                      հատկությունները:

Փորձ 1

էթանոլի այրումը

C₂ H₆ O+-

հավասարեցնել տանը

Փորձ 2

հրավառություն

Mg+O₂->MgO+Q

Հավասարեցնել

m(Mg)=3գ

m(MgO)=?

Կրկնողություն

• Որն է կոչվում ֆիզիկական մարմին, սահմանել, բնութագրել, բերել օրինակներ։

Բոլոր ֆիզիկական մարմինները ունեն զանգված m(կգ,գ,մգ,տ) և ծավալ v(մ³,լ, մլ,սմ³,դմ³).

• Որն է կոչվում նյութ, սահմանել, գրել պարզ և բարդ, օրգանական և անօրգանական նյութերի օրինակներ։

Նյութ կոչվում են այն ամենը ինչից կազմված են բոլոր ֆիզիկական մարմինները։

• Որոնք են նյութի հատկությունները, սահմանել, գրել օրինակներ։ (ֆիզիկական, քիմիական և ֆիզիոլոգիական)

Նյութի հատություններ են կոչվում այն հատկանիշները, որոնք կամ նման են իրարկամ տարբեր։
Կան նյութի 3 հատկություններ քիզիկական, քիմիական և ֆիզիոլոգիական։

Ֆիզիկական հատկություններն են`նյութի ագրեգատային վիճակը,գույնը,հոտը,համը,լուծելիությունը ջրում,պլաստիկությունը,խտությունը,ջերմա և էլեկտրահաղորդականությունը և այլն:

Քիմիականը`թե տվյալ նյութը ինչպիսի այլ նյութերի հետ է փոխազդում առաջացնելով նոր նյութեր:

Նյութի ֆիզիոլոգիական հատկությունը ազդեցություն է կենդանի օրգանիզմի վրա դրական կամ բացասական։

Իմ օրվա ռեժիմը

1. Առողջ ապրելակերքի սկզբունքներ՝․
   1. Էկոլոգիապես մաքուր ջուր և սնունդ․
   2. Մաքուր օդ․
   3. Առողջ քուն․
   4. Ազատվել վատ սովորություններից։
   5. Սպորտ․
2. Իմ օրվա ռեժիմը՝․
   Արթնանում եմ 6:50.
   Տնից դուրս եմ գալիս 8:00-8:10.
   Դպրոցում եմ լինում 9:10 մինչև 15:05.
   Գնում եմ պարապմունքի․
   Պարապմունքներս սկսում եմ 15:30, ավարտվում 20:00․
   Մի փոքր հանգստանալուց հետո անում եմ տնայինները․
   Պառկում եմ քնելու 23:00-00:00.

Նյութերի հատկությունները՝ ֆիզիկական, քիմիական,ֆիզիոլոգիական

1. Որն է կոչվում ֆիզիկական մարմին, օրինակներ՝․։
   Բոլոր ֆիզիկական մարմինները ունեն զանգված m(կգ,գ,մգ,տ) և ծավալ v(մ³,լ, մլ,սմ³,դմ³).
2. Որն է կոչվում նյութ, բերել օրինակներ, սահմանել։
   Նյութ կոչվում են այն ամենը ինչից կազմված են բոլոր ֆիզիկական մարմինները։
   Նյութը զանգված, ծավալ ունեցող փոքրագույն մասնիկների (ատոմ, մոլեկուլ, իոն) փոխազդեցության արդյունքն է, իրեն բնորոշ բաղադրությամբ, կառուցվածքով և հատկություններով օժտված։
3. Որոնք են նյութերի հատկությունները։
   Հատկությունն այն բնութագրիչն է, որով նյութերը նմանվում են իրար կամ տարբերվում միմյանցից: 
   Նյութի ագրեգատային վիճակներեն են՝ պինդ, հեղուկ և գազային։
4. Որն է կոչվում նյութի հատկություն։ (Ֆիզիկական, ֆիզիոլոգիական, ֆիմիական)։
   Նյուրի ֆիզիկական հատկությունն է պինդ, հեղուկ և գազային։ Որոնք ունեն գուն, հոտ, համ, խտություն և այլն։
   Նյութի քիմիական հատկությունն է երբ նյութը փոխազդվում է մեկ ուրիշ նյութի և առաջացնում մեկ այլ նյութ։
   Նյութի ֆիզիոլոգիական հատկություններն են այդ նյութի ազդեցութությունը կենդանի օրգանիզմների վրա:
5. Որն է կոչվում երևույթներ (քիմիական,ֆիզիկական)։
   Այն երևույթները, որոնց ընթացքում նյութերը (մարմինները) փոխում են վիճակը, ձևը, չափերը, կոչվում են ֆիզիկական երևույթներ:
   Այն երևույթները, որոնց ընթացքում նյութերը փոխարկվում են մեկը մյուսի, այսինքն՝ այլ բաղադրությամբ և հատկություններով նոր նյութեր են առաջանում, կոչվում են քիմիական երևույթներ:

20,092023/Դասարանական

1. Որն է կոչվում ֆիզիկական մարմին, օրինակներ՝․։
   բոլոր ֆիզիկզկզն մարմինները ունենն
2. զանգված m(կգ,գ,մգ,տ)
3. ծավալV(մ³ լ,մլ,սմ³ դմ³)
4. Որն է կոչվում նյութ, բերել օրինակներ, սահմանել։

նյութը զանգված ծավալ ունեցող փոքրագույն մասնիկների(ատոմ,մոլեկուլ,իոն)փոխազդեցության մասնիկն է իրեն բնորոշ բաղադրության ,կառուցվացքով,հատկություններով ոշտված

1. Նյութի հատկությունները որոնք են։ (գործնական)․
2. Որն է կոչվում նյութի հատկություն։ (Ֆիզիկական, ֆիզիոլոգիական, ֆիմիական)
3. Որն է կոչվում երևույթներ (քիմիական,ֆիզիկական,)

Ի՞նչ է նյութը

Ի՞նչ է նյութը
Այն ամենը, ինչ տեսնում ենք մեր շուրջը, նյութ է։

Ի՞նչ  է պարզ և բարդ նյութը
Պարզ են կոչվում այն նյութերը, որոնք կազմված են միատեսակ տարրի ատոմներից։
Բարդ են կոչվում այն նյութերը, որոնք կազմված են առնվազն 2 տարրի ատոմներից։

Մետաղական և ոչ մետաղական տարրեր

Քիմիական տարրերը բաժանվում են մետաղ պարզ նյութ և ոչ մետաղ պարզ նյութ առաջացնողների։

Եթե տվյալ քիմիական տարրին համապատասխանող պարզ նյութը մետաղ է (ունի մետաղական փայլ, բարձր ջերմա- և էլեկտրահաղորդականություն, կռելիություն, կոփելիություն և այլն), ապա դրան համարում են մետաղական տարր։

Օրինակ, երկաթը, ցինկը, ալյումինը, պղինձը, արծաթը, ոսկին մետաղական տարրեր են։ Դրանց համապատասխանում են մետաղ պարզ նյութերը։

Ոչ մետաղական տարրեր են համարվում նրանք, որոնց առաջացրած պարզ նյութերը ոչ մետաղներ են։

Օրինակ

Թթվածինը, ազոտը, ածխածինը, ծծումբը, ֆոսֆորը, քլորը ոչ մետաղական տարրեր են։

Դրանց համապատասխանող պարզ նյութերը ոչ մետաղներ են։

Քիմիական տարրերի բաժանումը մետաղների և ոչ մետաղների պայմանական է։ Կան մետաղներ, որոնց մոտ արտահայտվում են նաև ոչ մետաղական հատկություններ և հակառակը։

Օրինակ

Սովորական պայմաններում սնդիկը գտնվում է հեղուկ վիճակում, որը բնորոշ չէ մետաղներին։ Իսկ բյուրեղային յոդը, որը ոչ մետաղ է, պինդ է և ունի բնորոշ մետաղական փայլ։ 

Տարբերությունը քիմիական տարրի և պարզ նյութի միջև ավելի հստակ է դրսևորվում  ալոտրոպիա (այլակերպություն) երևույթով:

Նյութի հատկությունները
Նյութի հատություններ են կոչվում այն հատկանիշները, որոնք կամ նման են իրարկամ տարբեր։
Կան նյութի 3 հատկություններ քիզիկական, քիմիական և ֆիզիոլոգիական։
Ֆիզիկական հատկություններն են`նյութի ագրեգատային վիճակը,գույնը,հոտը,համը,լուծելիությունը ջրում,պլաստիկությունը,խտությունը,ջերմա և էլեկտրահաղորդականությունը և այլն:
Քիմիականը`թե տվյալ նյութը ինչպիսի այլ նյութերի հետ է փոխազդում առաջացնելով նոր նյութեր:
Նյութի ֆիզիոլոգիական հատկությունը ազդեցություն է կենդանի օրգանիզմի վրա դրական կամ բացասական։

Օրգանական նյութեր են.

– ճարպերը՝ կենդանական և բուսական,

– ամինաթթուները, որոնք սպիտակուցների կառուցվածքային «աղյուսիկներն» են,

– գլյուկոզը, ֆրուկտոզը, այլ շաքարները,

– մրջնաթթուն, քացախաթթուն, մրգերում և բույսերում պարունակվող այլ թթուները,

– բնական գազը, նավթը և դրա թորման արգասիքները՝ բենզինը, կերոսինը,

– ածխաջրածինները՝ պրոպանը, բութանը, ացետիլենը,

– էթիլ սպիրտը,

– ացետոնը:

Մարդկությանը հուզող հիմնախնդիրները, քիմիա գիտության դերը հիմնախնդիրների լուծման գործում:

Այդ հիմնախնդիրների լուծման ամենամեծ ապահովողը դա քիմիան է, քանի որ քիմիայի շնորհիվ են կատարվում կանխատեսումներ մարդկությանը սպառնացող վտանգների մասին ու քիմիայի շնորհիվ են հստակեցվում լուծումները սպառնալիքներից ապահովելու համար։ Խոշոր հիմնախնդիրներից են արկտիկայի սառույցների հալումը, որը կարող է հանգեցնել ջրի մակարդակի բարձրացմանը և կործանիչ երկրաշարժերի ու ցունամիների պատճառ կարող են դառնալ։

—————————————————————————————–

Մյուս հիմնախնդիրներից է օդի, ջրի, կենսարար այլ նշանակության ու մարդու օրգանիզմին պահանջված նյութերի աղտոտումը։ Դրանց դեմ պայքարում է քիմիան։ Դրա համար մենք պետք է սնվենք առողջ ու ճիշտ սնունդով, որպեսզի լինենք առողջ։ Կան նաև այլ խնդիրներ, որոնցից է օրինակ Երկիր մոլորակի աղտոտումը, որը մարդկությունը շատ է անում, բայց չի գիտակցում, որ դա կարող է հանգեցնել շատ մեծ ու դաժան ավարտների։ Քանի, որ դրանից է տուժում կենդանական, բուսական աշխարհը, և ինքը բնությունը, իսկ առանց բնության, առանց մաքուր օդի ու ջրի մարդ մի քանի օր նույնիսկ չի կարող ապրել։ Կան շատ այլ հիմնախնդիրներ, որոնցից են պարենային, կրթության ու մշակույթի, առողջապահության, էկոլոգիայի խնդիրները։